De Stalkers van Chernobyl

Bezoek aan Tsjernobyl oktober 2019

Pripyat | 10 km zone van Chernobyl

Onze gids is onrustig. Hij baalt er zichtbaar van dat er meer politie aanwezig is bij het 10 km checkpoint dan anders.

Meer politie betekent een grotere kans om gesnapt te worden bij het binnensluipen van de leegstaande gebouwen in Pripyat. Dit is niet toegestaan omdat er kans is op radioactieve besmetting en ter voorkoming van vernielingen.

Onze gids loodst ons af en toe naar binnen, wij blijven op onze beurt overal netjes vanaf.

De gids wordt nog onrustiger als hij te horen krijgt dat één van de andere gidsen geprobeerd heeft een paar Stalkers aan te houden. Na een toefje traangas in zijn gezicht moest deze gids zijn poging afbreken en het aan de politie overlaten. Na een half uur van rennende agenten en drones in de lucht was er opluchting. Triomfantelijk paradeerde de politie door Pripyat met twee jonge Stalkers in hun midden.

Kernramp

In april 1986 kwam er abrupt een eind aan de nucleaire rodeo van de voormalige Sovjet Unie. Een explosie in kernreactor nummer 4 van de V. I. Lenin centrale maakte de naastgelegen atoomstad Pripyat tot een radioactieve plek waar niemand meer wilde zijn. Nu, 33 jaar later, is dat wel anders

Gasmaskers neergelegd voor een foto door ‘Stalkers’

Exclusion zone

Na de nucleaire ramp stelde de toenmalige Russische regering twee veiligheidszones in rondom de zwaar beschadigde reactor. Een 10 km en een 30 km zone. Alles binnen deze zones was zwaar radioactief. Na jaren van reiniging, slopen en begraven werden sommige wegen weer begaanbaar en een deel van Tsjernobyl weer bewoonbaar.

Het gebied rondom reactor 4, de 10 km zone, bleef onbewoonbaar. Hierdoor veranderde het eens zo moderne Pripyat in een verlaten spookstad waar de natuur terrein zijn gang kon gaan.

Gasmaskers op de vloer

Stalkers

Niet alleen de natuur is met een opmars bezig. Ook de mens is de laatste tijd ruimschoots aanwezig. Het personeel dat werkt aan de ontmanteling van de reactoren en de toeristen die door met een document controle en diverse checkpoints onder begeleiding van een gids de zone in mogen.

Maar er is een interessante derde categorie; de zogeheten Stalkers.

Stalkers zijn over het algemeen Oekraïense jongeren die zich op illegale wijze toegang verschaffen tot de 10 km zone. Deze tocht neemt meerdere dagen in beslag en is niet zonder (radioactief) gevaar.

Stalkers hebben hun naam te danken een opeenvolging van een boek, film en en videogame. In 1972 beschreven de Russische broers Stroegatski in hun sciencefiction roman “Roadside picknick” een groep mensen die in een vervuilde zone moesten overleven. In 1979 verscheen de cultfilm “Stalker” die was gebaseerd op het eerste genoemde boek. In 2007 werd pas echt de aftrap gegeven door de videogame “Chernobyl stalker” die zich afspeelt in de gehele 30 km zone. Sindsdien is het aantal Stalkers toegenomen. Naar eigen zeggen overnachten ze met enige regelmaat illegaal in Pripyat, soms met meer dan 50 man.

De gidsen hebben een hekel aan de Stalkers. Bij ieder gebouw waar wij (in) komen is er wel iets waar ze de Stalkers de schuld van geven. Een deur die dicht is, spullen die verplaatst zijn of gepleegde vernielingen.

Krukjes stapelen voor gevorderde ‘Stalkers’

Iedereen die zich niet legaal binnen de 10 km zone bevindt, valt volgens hun onder het kopje “Stalker”

Toch is er wel degelijk verschil in de intenties van de Stalkers. De een is tegen de toeristische uitbuiting van de ramp, een ander organiseert illegale tours of gaat het avontuur aan voor de spanning. Ook laten sommige prachtige schilderingen en speldenprikjes achter. Maar hoofdzakelijk wordt er op grote schaal gesloopt en geplunderd. Vooral hierdoor dragen de Stalkers bij aan een versneld verval van Pripyat.

Herten graffiti aangebracht door ‘Stalkers’

Ook toeristen zijn Stalkers van Chernobyl

Naar mijn mening vallen er nog drie categorieën onder de “Stalkers van Chernobyl”: de regering, gidsen en toeristen.

Door het instabiele politieke klimaat in de Oekraïne wordt er niet aan lange termijn beleid gedaan rondom Tsjernobyl. Er is geen enkele vorm van onderhoud of het behouden van dit stukje geschiedenis.

Gidsen geven hun toeristen veel vrijheid. Er worden spullen in gebouwen verplaatst voor een mooie foto of zelfs de zone uitgesmokkeld.

Het aantal “Insta” toeristen rijst te pan uit. Onze gids geeft ons desgevraagd een korte samenvatting van vorige week; van een schreeuwende Duitse vrouw die “even was omgelopen “ (door zeer radioactieve bosjes) om door het raam te kunnen “zwaaien”, een ongeïnteresseerde appende Engelse die in een groot gat viel, tot een dronken Noor die het een goed idee vond om de muur van reactor 4 te beklimmen. Ook zijn er voorbeelden van niet luisterende, dronken en verdwaalde toeristen die hun weg naar Kiev op hun sokken moesten vervolgen omdat hun schoenen zo radioactief waren dat schoonmaken niet meer mogelijk was.

Het respect voor de geschiedenis neemt zienderogen af. Net als de staat van de gebouwen in Pripyat. Van de vijf scholen zijn er meerdere ingestort. Veel gebouwen in de stad zullen binnen een aantal jaar bezwijken, het toerisme in haar kielzog meenemend.

Zo stalken we, net als de voormalige Sovjet Unie, Pripyat nogmaals de afgrond in. En dat is misschien wel beter ook.

‘Banksy’ in een supermarkt in Pripyat

Pripyat en Tsjernobyl bezoeken?

Mocht je vanuit historische overwegingen naar Pripyat willen dan kan dat nog net. Veel gebouwen staan op instorten en er is veel vernield en geplunderd. Maar een bezoek is het nog steeds waard. Wacht niet te lang en ga niet in de zomer in verband met de dichte begroeiing. Wil je je feitelijk inlezen? Dan adviseer ik het boek “Nacht in Tsjernobyl” van schrijver Adam Higginbotham.

Geplunderde bus